‘Kültürle Sevginin Birleştiği Şehirdir Adıyaman’

40 bin yılı aşkın geçmişiyle, görkemli tarihinde çeşitli medeniyetlere sahne olan Adıyaman, farklı yaşam biçimleri, kültürler ve inançların ihtişamını hatırlatan izlere ve insanı hayrete düşüren mükemmel yapıtlara ev sahipliği yapan nadir şehirlerimizden biridir. Şehirde, Dünya harikalarından ve insanların en yüksek hedeflere nasıl eriştiğinin sembollerinden biri olan Nemruttan tutunda M.Ö. 40.000’li yıllara şahitlik eden Palanlı Kayaaltı Sığınağı (Mağarasına) kadar, insanlık tarihinin 42 bin yılını özetleyen yapıtlar mevcuttur. Dile kolay 42 bin yıl, insanlık mucizesi görülmeye değer onlarca yapıt, mesafeleri alt edip yeryüzünün en önemli, özel ve güzel yerleşim yerlerinden biri olan Adıyaman’ı görme isteğinizin en büyük tetikleyicisidir. Cendere Köprüsü gibi bazıları ustaca inşa edilmiş şaşırtıcı yapıtlar, Perre Antik Kenti gibi bazıları bilinmeyen ve esrarengiz olanı gün yüzüne çıkaran birçok harika yapıt insanoğlunun azmini, yeteneğini ve yaratıcılığını simgelemektedir. İnsanlara şifayı taşıyan içmeleri, Türkiye’deki iki sahabeden biri olan Sahabe Safvan Bin Muattal’ın Türbesi, Hz. Ali’nin torunu Zeynel Abidin’e ait olduğu sanılan türbe ve daha onlarca inanç öğesiyle farklı inançların izlerini bulabileceğiniz muhabbet şehridir Adıyaman. Her eserinde farklı bir hikâye bulunan ören yerleri, kaleleri, köprüleri, antik kent ve kaya mezarları, mağaraları, yaylaları, kanyonları, avlakları, içmeleri ve türbeleri binlerce yıllık tarihi bağrında saklayan Adıyaman’ı turizm açısından en fazla potansiyel barındıran şehirlerden biri konumuna taşımaktadır. Tarih boyunca birçok medeniyetin varlığına ve yok oluşuna şahitlik etmiş, farklı yaşam biçimi, kültür ve inançların ihtişamını hatırlatan izleriyle Adıyaman, gezginlere binlerce yılın eskimeyen onlarca nadide değerlerine ulaşabilme olanağı sunmaktadır.

Belki de bu eserlerin en önemlisi kendini ölümsüz sayan bir kralın görkemli anıtı olan Nemrut Dağı Ören yeridir. Kralın ardında bıraktığı heykellerle yaşattığı gururunu simgeleyen bu heykeller, Doğu Toros sıradağları üzerinde deniz seviyesinden 2134 metre yükseklikte, kitabelere göre M.Ö. 69-34 yılları arasında Karl I. Antiochos, nam-ı diğer Kommangene, tarafından kendisinin ve tanrılarının şanına adadığı olağanüstü bir anıttır. Mitolojide, dağların zirveleri ölümsüzlerin evi olarak anılır. Devasa kafa figürleri, Yunanlıların yüz ifadesini ve Perslilerin saç stilini yansıtmaktadır. 1881 yılında Alman mühendis Karl Sester tarafından keşfedilen harika yapıt 1987 yılında UNESCO nezrindeki ‘İnsanlığın Kültür Mirası’ listesine alınmış, 1988 yılında ise Milli Park ilan edilmiştir. Nemrut dağı, Dünya’da güneşin doğuşu ve batımının en mükemmel şekilde izlenebileceği yegâne yerlerdendir. Güneş’in doğuşunun izlenebileceği Doğu terası, batımının izlenebileceği Batı terası yanı sıra Doğu ve Batı teraslarını birbirine bağlayan 180 metre uzunluğunda bir tören yolu olan Kuzey terası vardır. Yüksekliğinden ötürü Nemrut Dağı’nı ziyaret etmek için en uygun zamanlar Nisan ve Eylül ayları arasındaki süreçlerdir. Tarihin eskimeyen izlerini yansıtan bir diğer önemli değer, Anadolu’nun bilinen en büyük Grekçe kitabesinin yer aldığı Arsameia Örenyeridir. Arsameia’da kitabenin bulunduğu yerde 150 basamakla aşağı inen ve çıkmaz noktada son bulan bir tünel, kutsal amaçla kullanılan dehliz ve üst kısmında saray kalıntıları bulunmaktadır. Osmanlı Dönemi yapıları, camileri, hamamları, köprüleri bulunan ve ilk olarak Hititler zamanında kullanılan Eski Besni Örenyeri tarihin eskimeyen yüzünü günümüze taşıyan bir diğer eserdir. Her yıl binlerce ziyaretçinin akınına uğrayan Adıyaman’ın, bahsi geçen ören yerleri yanı sıra köprüleri, antik kenti, kaya mezarları, mağaraları, kanyonları, yaylaları, içmeleri ve türbeleri gibi geçmişe ışık tutan birçok yapıtı ise keşfedilmeyi beklemektedir.

Anıtsal Roma mimarisinin muhteşem bir örneği olan Cendere Köprüsü ve Roma dönemine ait bir diğer eser Göksu Köprüsü yanı sıra İslam dönemi harikası olan Altınlı köprü geçmişe ilgi duyan seyahat severlerin görmeleri gereken kültür varlıklarıdır. Kommagene Krallığının beş büyük antik kentinden biri olan, Roma kaynaklarında dinlenme alanı ve Bizans döneminde dini merkez olarak rağbet gören Perre Antik Kenti, kayalıklar içine oyularak yapılmış oda mezarları ve kurnalarından bugün halen su akan Roma Çeşmesi’nin oluşturduğu harika görünümle turistlerin meraklarını cezbetmektedir.

Güneş Tanrısı Helios ile Kral Antiochos’un tokalaşma kabartmasının bulunduğu Haydaran Kaya Mezarları, Kommagene Kraliyet ailesine ait anıt mezar niteliği taşıyan Karakuş Tümülüs, Roma dönemine ait ve ana kaya içine oyulan oda mezarlardan meydana gelen Turuş Kaya Mezarları, Taş Devri insanlarından kaldığı tahmin edilen sala bezeyen iki büyük kayanın birbirine çatılması ile yapılan Dolmen Mezarları saklı tuttuğu gizemleriyle ziyaretçilerini beklemektedir. 

M.Ö. 40 bin yıllarında kurulan ve arkeolojik alan olarak tescilli Palanlı Mağarasındaki ilkel insanlarca stilize edilmiş dağ keçisi figürü görülmeye değer nadide bir diğer eserdir. Erken dönem Hristiyanların yerleşkesi olan Zey Mağaraları, tarihte konut olarak kullanılan ve İ.Ö. 150 yılında yapıldığı tahmin edilen Gümüşkaya Mağaraları tarihin izlerini günümüze taşımaktadır. Romalılar tarafından inşa edilen Derik Kutsal Alanı, Kommagene Kralı II. Mithridates tarafından inşa edilen anıt mezar olarak anılan Dikilitaş (Sesönk), Geç Hitit dönemine ait doğal kaya üzerine oyulmuş Hiyeroglif bir kitabe ve kayalara yapılmış yerleşim birimlerinin mevcut olduğu Malpınarı (Kaya Anıtı) tarihe ışık tutan değerlerdir. Yığma höyük üzerine kurulan Hısn-ı Mansur Kalesi, Memlukler döneminden kalma Yeni Kale, tarihi Geç Hitit Beylikleri dönemine değin uzanan ve muhteşem Atatürk Baraj Gölü manzarasının izlenebildiği Gerger Kalesi yanı sıra ilk olarak Hititler zamanında inşa edilen Besni Kalesi tarihin ayaklı şahitleridir.

İçinde Paleolitik, Neolitik ve Kalkolitik dönem yanı sıra Tunç ve Demir çağıyla birlikte Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait 30 bin eserin sergilendiği Adıyaman Müzesi, yöresel kültüre ait etnografik eserler ve arkeolojik eserlerle bize heyecan verici bir deneyimin kapısını aralamaktadır. Doğal şifanın sunumuna aracılık eden Çelikhan, Besni ve Kotur İçmeleri yerin dibindeki şifayı yeryüzüne taşımaktadır. Bununla birlikte Gerger ilçesinde yer alan Sülüklü Göldeki sülükler birçok hastaya derman kapısı açmaktadır. Abuzer Gaffari, Mahmut El-Ensari, Şeyh Abdurrahmani Erzincani, Hacı Yusuf, Hacı Abuzer Baba Türbesi yanı sıra Hz. Ali’nin torunu Zeynel Abidin’e ait olduğu sanılan Zeynel Abidin Türbesi ilin inanç turizmi potansiyelini simgelemektedir. Bunlarla birlikte yeryüzünde insanlığa yön vermiş peygamberlerden Hz. Üzeyir Peygamberin Gerger’deki türbesi Adıyaman’ın kapısını tüm Âlem-i İslam’a açmaktadır. Kabrinin malikliğine dair herhangi bir ihtilaf bulunmayan Türkiye’deki iki sahabeden biri Adıyaman’dadır. Bunlardan biri İstanbul Eyüp’teki Hz. Ebu Eyyub El-Ensari’ye ait kabir iken diğeri Hz. Safvan bin Muattal’ın Adıyaman’daki kabridir. Kabir İslam âlemi ve peygamber sevdalıları için önemli bir ziyaret alanı olma potansiyelini barındırmaktadır. Merkez ve İlçede yer alan tarihi camileriyle birlikte bir Süryani kilisesi olan St. Petrus ve St. Pavlus Kilisesi gibi mabetler ilin farklı inanç ve kültürlere saygıda vardığı noktanın açık bir göstergesidir. Elbette unutulmaması gereken belki en önemli çekicilikler arasında yer alan Dünya’nın altı büyük barajından biri olan Atatürk Barajıdır. Atatürk Barajı, Adıyaman’da doğa, macera ve sportif amaçlı turizmin temel yapı taşlarındandır. Barajın yapımının ardından keşfedilen Harikulade mağaraların ve dik kayaların bulunduğu, çok zengin bir görselliğe sahip Gerger Kanyonu, görülmeye ve keşfedilmeye değer el değememiş bir doğa harikasıdır. Gerger’deki Çet, Kürdek, Ovacık, Kımıl dağı ve Beyaz çeşme yaylaları serinliği ve kendine münhasır manzaralarıyla bizi ayağına çağırmaktadır. Çelikhan havzasındaki Yüzen Adaları, Gölbaşı’ndaki ‘Gölbaşı, İnekli ve Azaplı Göllerinin kıyısında yaşayan 63 kuş türünün oluşturduğu Kuş Cenneti’ndeki mucizeler başlı başına Adıyaman ilini ziyaret sebebidir. Doğusu Adıyaman Nemrut Dağı ve Atatürk Barajı güneyi Besni, batısı Gölbaşı güzergâhları olmak üzere ülkemizde uçuş noktasının en iyi olduğu yerlerden biri olan Tut ilçesi, uçuş tutkunlarına 4000 metreye ulaşabilen rakımdan eşi benzeri az görülen bir yamaç paraşütü deneyimi yaşama imkânı sunmaktadır. Av turizmi meraklılarının ilgi duyabileceği muhteşem bir potansiyele sahip marka kent, özellikle yaban keçisi popülasyonu ve her geçen yıl artan yaban keçisi avlanma kotası ile önemli bir avlaktır.

Bunca değeri gezip görmenin bizi sürükleyeceği hayal âleminde unutturamayacağı iki şey vardır: Yeme-içme ve Alışveriş. Adıyaman ili hem yeme-içme kültürü hem de farklı olanı satın alma noktasında bize çeşitli seçeneklerle hitap etmektedir. Şehir merkezinde yer alan tarihi Oturakçı Pazarında ilde dokunan, kendine has desen ve motifleriyle tanınan ‘Pişinik ve Alikan’ halıları, yöreye özgü kilim, cicim, çanta ve heybe gibi el sanatları ürünleri turistlerin ilgisine sunulmaktadır. Bir diğer Pazar olan Şire Pazarında kuru üzüm, kesme, pestil, cevizli sucuk, tereyağı, pekmez, peynir çeşitler, tereyağı, bal vb. birçok doğal lezzet satılmaktadır. Ayrıca, ilde başka bir yerde asla tadamayacağınız kendine has yapılışlarıyla sunulan çılbır, yarpızlı köfte, mercimekli köfte, çiğ köfte, içli köfte, besmet, pestil, yapıştırma, hıtab, tava çeşitleri, dövmeç, kebap seçenekleri, kaşık ve şilki tatlısı gibi unutulmaz damak tatlarını deneyimleme imkânına sahip olabilmektesiniz. 

Kuşkusuz birçok uygarlığın kesişim noktası olması ve tarihteki birçok kültür evresinin izlerini taşıması Adıyaman’ı özgün ve zengin kültür hazinesiyle kültür turizminde önemli bir turistik bölge konumuna taşımaktadır. Ancak kültür yanı sıra şehir inanç, sağlık, doğa, spor ve av turizmi çekicilikleriyle farklı turist tiplerine hitap edecek potansiyel çekim öğelerine malik olması Adıyaman ilini sıradan bir varış noktası olmaktan öte, varlıklarıyla önemli bir turizm şehri hüviyetine bürümektedir.

Hazırlayan: Arş. Gör. Reşat ARICA, ADYÜ Turizm Fakültesi

Kaynakça

Ukav, İ. (2012). Adıyaman’da av turizmi. II. Disiplinlerarası Turizm Araştırmaları Kongresi. 12-15 Nisan, Kemer, Antalya: 3-18

Dünya’nın Bütün Harikaları: On Bin Yılın Tüm Eserleri (2000). İstanbul: Asır Basımevi

http://www.adiyamankulturturizm.gov.tr/TR,61350/kultur-ve-tabiat-varliklari.html Erişim Tarihi: 14.11.2016

http://www.adiyamankulturturizm.gov.tr/TR,61355/yasam-bicimi.html Erişim Tarihi: 14.11.2016

http://www.adiyamanda.net/gerger.html Erişim Tarihi: 15.11.2016

http://www.adiyamankulturturizm.gov.tr/TR,61345/tarihce.html Erişim Tarihi: 15.11.2016

http://www.anadolujet.com/aj-tr/anadolujet-magazin/2016/ekim/makaleler/48-saatte-tokat.aspx Erişim Tarihi: 16.11.2016

http://adiyaman.ormansu.gov.tr/Adiyaman/AnaSayfa/DKMP/TabiatParklari.aspx?sflang=tr Erişim Tarihi: 17.11.2016

http://www.safvanbinmuattal.org/galeri_yeni_gorunum.html Erişim Tarihi: 17.11.2016

http://www.milliyet.com.tr/gerger-kanyonu-kesfedilmeyi-bekliyor-adiyaman-yerelhaber-43181/ Erişim Tarihi: 17.11.2016

https://onedio.com/haber/adiyaman-tut-ta-yamac-parasutu-keyfi-106214 Erişim Tarihi: 17.11.2016